Fotoğraf sanatı 19. yüzyılda Yüksek Sanat Dönemi’nden başlayan bir süreçte resim sanatından etkilenmeye başlamış. O zamanki fotoğraf sanatçıları teknik imkanlara bağlı olarak ürettikleri fotoğraflarda hem konu hem de teknik bakımından resimsel fotoğraflar üretmişler. Kendilerince tekniklerini geliştiren sanatçılar bunları genellikle kimseyle paylaşmayıp kendine saklamayı tercih etmişler. günümüzde bu tekniklere ilişkin süreç ve formüller patent kuruluşları ve aile arşivlerindeki notlardan fotoğraf dünyasına geri kazandırılıyor. Bu fotoğraf türünde sanatsal bir görüntü için eskitme teknikleri kullanılabilir ya da renkler farklı olur ve detaylar yok edilebilir.
Resim gibi görüntüler elde etmek için farklı baskı teknikleri;
Fotoğraflarda eskitmelerle, renk kaymalarıyla farklı ve resim gibi görüntüler elde etmek için çeşitli yöntemler var. Bunlar; soft netleme, özel filtreler ve lens kaplama, karanlıkoda manipülasyonları ve kişisel sanatsal anlatımı ortaya çıkarmaya yönelik gum-bikromat, van dyke, cyanotype, karbon, fotogravür, platin, çoklu baskı, karışık baskı tekniği gibi ilginç baskı süreçleri kullanılır. Eskiden bu baskı teknikleri daha sık kullanılırdı tabii.
Bu tekniklerden Vandyke elde edilen baskılardaki “sepya-kahverengi ” tonlar nedeniyle ressam Van Dyke’in resimlerinde kullandığı renge benzetilmiş ve bu nedenle bu adı almış. Bu yöntemin karışımı gümüş nitrat, feramonyum sitrat ve tartarik asit bileşiği ile hazırlanır ve pozlandırma güneş ışığı ile gerçekleşir. Bu nedenle adı güneş baskı olarak da geçebilir.
Alternatif baskı tekniklerinden Cyanotype zamanında mühendislik alanında ve ucuz bir yöntem olması nedeniyle replişka üretiminde de kullanılmış. Teknik resimde kullanılan blue print dediğimiz çizimler de bu teknikten geliyormuş. Bu teknik resme cyan mavisi tonlarını veriyor ve dokusu çok hoş görünüyor. Şimdi bu yöntemi derinlemesine anlatalım.
Cyanotype Baskı Tekniği
Bazı kaynaklarda bu yöntem Blueprint, Sun print, Ferroprussiate prints ve Iron print olarak da geçiyor.
Cyanotype demir temelli bir baskı tekniğidir ve gümüş tuzları ile yapılan yöntemlerden daha sonra bulunmuştur. Bu yöntemde görüntüyü demir tozları yardımı ile oluşturduğunuz için en ucuz yöntemlerdendir. Böyle ucuz olması nedeniyle de yukarıda bahsettiğimiz gibi pek çok farklı alanda kullanılmıştır.
Bu baskı tekniği ilk olarak İngiliz bilim adamı ve gökbilimci Sir John F.W. Herschel tarafından 1842 yılında bulunmuş ve hakkında bir kitap yayınlanmış. Bu teknik çok dayanıklıdır Herschel’in baskıları bile hala Teksas Üniversitesi’nde korunuyormuş.
Fotoğrafta kullanılması ise ilk olarak Anna Atkins tarafından başlamış. Botanikçi Anna Atkins 1843 yılında cyanotype uygulaması ile yosunları illüstrasyonlandığı ve ekendi el üretimi olan bir kitap yayımlamış. Atkins’e göre bu fotoğraf tekniği ile yakalanan yosun görüntüleri taslak çizimlere göre daha doğru, kesin ve net sonuçlar vermekteymiş. Anna Atkins daha sonra da bitkilerin bulunduğu bir çok kitap yayımlamış. Ardından bu uygulamada kullanılmak amacıyla özel olarak hazırlanan kağıtları üretmeye başlamış.
Bu yöntem ilk kez mimaride ve mühendisler tarafından planların ve teknik çizimlerin çoğaltılması amacıyla kullanılmaya başlanmış. Ucuz olmasının yanında kolay yapılması da bunda etkili olmuş. Bazı Amerikan şirketleri 1870 yıllarından 1930’lara kadar hazır cyanotype kağıtları satıyormuş.
Bu yöntem aslında fotoğraf baskılarında çok fazla tercih edilmiyor bunun nedeni de renk tonu zenginliğinin olmaması. Bir diğer nedeni için ise mavi renginin bazı fotoğraf konularına uygun olmaması deniliyor. En güzel yanı ise bu tekniğin solüsyonunu yalnızca filmlerde değil kumaş kağıt gibi farklı alanlarda da kullanabiliyorsunuz.
Bu yöntem mavi ( cyan: koyu mavi ) renginden dolayı ” Mavi Baskı” ( Blue Print ), ya da ışık alan yerler mavi, almayan yerler ise beyaz olduğu içinde “Negatif Cyanotype” olarak da adlandırılır. İngiliz kimyacı Dr.Michael Ware,1987’de Cyanotype yöntemindeki bazı kimyasalları değiştirerek (ferik amonyum sitrat yerine ferrik amonyum okzalat kullanarak) daha koyu maviler elde etmiştir. Bu yönteme de ” Yeni Cyanotype ” adı verilmiştir.
Gerekli Malzemeler
Potasyum ferrisyanür ( Kırmızı kristaller, yutulması ya da solunulması tehlikelidir.)
Ferrik amonyum sitrat ( Kahverengi ve yeşil olanları vardır. Yeşil olanları ışığa karşı daha hassastır.)
Tahta saplı fırça, kahverengi şişeler ( bu kimyasallar ışığa karşı çok hassas oldukları için, çözeltileri kahverengi şişelerde saklanmalıdır.)
Işık kaynağı : Düşük seviyeli tungsten ışık.
Negatif: En uygun negatifler yoğunluk aralığı 0.9 ile 1.4 arasında olanlardır. Matbaacıların kullandıkları Tire filme çekilerek büyütülmüş olan negatifler kullanılır.
Kağıt seçimi: Bu yöntemde her çeşit kağıt kullanılabilirse de neme dayanıklı kağıtlar tercih edilmelidir. Arches platine (180 g ) uygun bir kağıttır.
Uygulanışı
Cyanotype yönteminde demir tuzları kullanılır. Bu yöntemde, Fe3+ (demir III) iyonlarının ışık etkisi ile Fe2+ (demir II) dönüşmesi ve Fe2+ iyonlarının da potasyum ferrisiyanür ile turnbull mavisi oluşturmasına dayanır. Turnbull mavisi suda çözünmeyen bir bileşik olduğu için kağıt üzerinde kalarak görüntüyü oluşturur.
Hassaslaştırıcı Karışımın Hazırlanması
Hassaslaştırıcı karışım için aynı maddeleri değişik oranlarda içeren farklı reçeteleri var.
Çözelti -1
4 g Potasyum ferrisyanür
50 mL Destile su
Çözelti -2
10 g Ferrik amonyum sitrat
50 mL Destile su
Hazırlanan bu çözeltiler, ayrı ayrı kahverengi şişelerde saklanır.
Kağıdın Hassaslaştırılması
1. Hassaslaştırma işlemleri çok düşük tungsten ışık altında yapılmalı ve kullanılan kapların çok temiz olmasına dikkat edilmelidir.
2. Hazırlanan bu iki çözeltiden eşit hacimde alınır ve karıştırılır. Bu karışım bir sünger fırça yardımı ile kağıt üzerine yatay ve dikey olmak üzere iki yönde sürülür. Kullanılan fırçaların saplarının metal olmamasına dikkat edilmelidir. Eğer metal ise bir oje yardımı ile kapatılabilir.
3. Bu kağıt yatay bir şekilde kurumaya bırakılır. Saç kurutma makinesi ile kurutulabilirse de havadaki iyonların bulaşma tehlikesi vardır.
4. Kurumuş olan kağıt sarı-yeşil bir renkte olmalıdır. Mavimsi görüntü işlemin olumsuz olduğunu gösterir.
Baskı (Pozlama)
1. İyice kurumuş olan kağıt alınır ve üzerine büyütülmüş negatif konarak kontak şasesine yerleştirilir. Ya da kalın iki cam arasında, kaydırmadan, ya gün ışığındaya da UV ışık kaynağında pozlanabilir. Önceden prova baskı yapmakta yarar vardır. En uygun poz süresi denemelerle bulunur. Gün ışığında 5- 10 dakika sürebilir.
2. Işık alan yerler hemen değişir. Zeytin yeşiline döner, koyu yerler gri mavi olur.
3. Pozlanmış olan baskı boş bir küvete konur ve üzerine yavaşça su eklenir. Suyun sıcaklığı 180C ile 240C arasında olmalıdır. Işık görmemiş yerlerdeki kimyasallar akıp gidecek ve oraları beyaz kalacaktır.
4. Su dökülür ve 4-5 kez daha yıkanır.
5. Baskı temiz bir yerde kurumaya bırakılır. Kurudukça renkler koyulaşır.
Kaynak: http://www.fotoritimdergi.com/ ( Tülin Dizdaroğlu)