Bir arkadaşınızın evinde, bir ofis masasının üstünde, dekorasyon dergilerinde veya yapı marketlerin bitki bölümlerinde görmüşsünüzdür belki. Akvaryum desen değil, bonsaiye de benzemiyor. Cam kapların içinde bir takım yeşillikler… Tanıştıralım; onlara teraryum deniyor!
İyi de, teraryum tam olarak nedir, ne değildir? Neden bitkileri akvayumlara koyuyorlar? Güzel de görünüyor ama, nasıl yapılıyor acaba? E bir de bunların bakımı vardır herhalde… gibi sorular aklınıza düştüyse, merakınız depreştiyse, yazımızın devamına buyurun.
Teraryum nedir?
Kelimenin kendisi yeterince anlatıyor aslında. “terra” Latince’de toprak demek. “arium” ise “aquarium“, yani bildiğimiz akvaryum’dan geliyor. Yani “terrarium“; toprak akvaryum.
Teraryumlar aslında dünyadaki bazı ekosistemleri taklit ediyorlar. Özellikle de tropik veya egzotik ekosistemleri. Nasıl ki dünyanın bu gibi özellikler taşıyan bölgelerinde yağmurlar yağıyor, hızla buharlaşıyor, tekrar yağıyor ve bu döngü tekrarlanıp duruyorsa; işte teraryumlarda da benzer prensipler için uygun ortam ve koşullar sağlanmaya çalışılıyor.
Teraryumlara bu açıdan yaklaşıldığında, kendileri sadece bir dekorasyon objesi olmaktan çıkıp yağmuruyla, nemiyle, çakılıyla, toprağıyla ve tabi ki bu ekosisteme özgü bitki örtüsüyle (hatta bazen kaplumbağa, iguana gibi hayvanlarıyla da) minik dünyalar olarak kabul edilebiliyor.
Teraryum nerden çıkmış?
Dünyanın taklit edilmeye çalışılan ekosistemden epeyce uzak bir köşesinden: İngiltere’den!
İlk teraryum örnekleri 1800’lerde Londra’da yaşayan bir botanik meraklısı Dr. Nathaniel Ward tarafından yapılmış. Londra havasının ışığı, ısısı, nemi, tozu Ward’ın bitkilerinin hayatta kalmasına pek olanak tanımıyormuş. Günlerden bir gün, Ward tesadüfen kavanoz dibinde kalan toprakların nasıl da tam da gereken ortama kavuşup üzerinde bitkiler filizlendiğini görünce kavanozlar bir başka, biraz daha alıcı gözüyle bakmaya başlamış. Bu tesadüften yola çıkarak kavanozlar içinde mikro ekosistemler, mikro iklimler, minik minik dünyalar oluşturmaya başlamış. Teraryum böylece bir bitki yetiştirme yöntemi olarak botanik meraklılarının lügatına eklenmiş.
Son zamanlarda maruz kaldığımız yeşilsizlikten midir nedir bilinmez, bonsai, sukulent, ikebana gibi pek çok bitkilerle haşır neşir hobiler arasında da yerini almaya başlayan teraryum hem hazır olarak pek çok yerde satılıyor, hem de teraryum yapımını öğrenebileceğimiz atölyeler, workshoplar giderek yaygınlaşıyor.
Teraryum bitkileri
Hayır, teraryumlarda her tür bitki yetişmiyor. Domates, biber yetiştirmek gibi bir merakınız varsa, onun için Saksılarda Bahçeler yazımıza göz atabilirsiniz. Teraryumlar sağladığı ortam nedeniyle, sulak,nemli, sisli, puslu alanlarda veya yüksek ağaçların gölgelerinde yetişen bitkilere ev sahipliği yapabiliyor. Bu da teraryumunuz için bitki seçerken, bitkilerin yaşadığı ekosistemleri araştırıp teraryum için uygun olanları belirlemenizi gerektiriyor.
Aslında sokaklarda, bahçelerde, parklarda nemli alanları gözünüze kestirip buralarda serpilip büyüdüğünü farkettiğiniz minik otlar, yosunlar veya yabani çiçekçikler gibi bitkileri teraryumunuzda kullanabilirsiniz. Ama tabi ki biraz çiçekçi ve sera gezmenin de keyfi bir başka.
Pek çok çiçekçi ve serada bulabileceğiniz, teraryumlarda yetiştirmeye elverişli bitki türlerini araştırdık: Fitonya, arapsaçı, çeşitli tırmanıcı bitkiler, küçük eğrelti otları, bazı etobur bitkiler, minyatür menekşeler bunlardan bazıları. Afilli isimleriyle uygun olan diğer türler ise; Peperomia, Selaginella, Pilea, Hemianthus callitrichoides, Hemianthus micranthemoides, Hydrocotyle verticillata, Hydrocotyle leucocephala, Hydrocotyle sibthorpioides.
Önemli olan seçeceğiniz bitkilerin nemli ortamları sevmesi ve çok hızlı gelişen türlerden ziyade minyatür bitkiler olması. Eğer birden fazla bitki başrolde olacaksa, bu bitkilerin birbirleriyle iyi geçinen türler olmasına da dikkat etmelisiniz.
Teraryum malzemeleleri
Teraryum neymiş öğrendik, ana fikri kaptık. Bitkileri de nasıl seçeceğimizle ilgili bir fikrimiz var artık. O zaman kolları sıvayıp teraryum yapımına geçebiliriz. Bir malzeme listesiyle başlayalım.
- Cam kap: Cam kapaklı şekerlikler, büyük boy şeker kavanozları bu iş için çok uygun. Seçeceğiniz kavanozun yeterince derin, geniş ve üzerini tamamen kapayabileceğiniz bir kap olması önemli. Fanus veya küçük akvaryumlarda da teraryum yapmayı deneyebilirsiniz.
- Çakıl taşları: Çakıl taşları en kritik malzemelerden. Sulama yaparken drenajın sağlanması için ihtiyacınız olacak.
- Bahçe eldiveni: Hem ellerinizi korumak, hem de kavanoz üzerinde envai çeşit parmak izi bırakmadan çalışabilmek için ihtiyaç duyabilirsiniz.
- Uzun cımbız: Dar ağızlı ve çok derin kavanozlarda çalışacaksanız uzun bir cımbız işinizi epeyce kolaylaştıracaktır. Bu cımbızları pek çok akvaryum malzemesi satan dükkandan veya internetten kolayca bulabilirsiniz.
- Torf: Bitkilerinizi ekeceğiniz malzeme işte bu! Seçtiğiniz bitkiye uygun bir torf edinmeyi unutmayın. Bahçe malzemeleri satan dükkanlardan, çiçekçi, sera veya fidanlıklardan satın alabilirsiniz.
- Sphagnum: Bu ilginç malzeme çakıl taşlarının üzerine ekleniyor ve filtre görevi görüyor. İsmen bilmiyor olsanız bile mutlaka orkide saksılarının dibinde görmüşsünüzdür. Bu canlı malzeme kendi ağırlığının yaklaşık 20 katı kadar su muhafaza edebilmesiyle biliniyor. Yani, teraryumunuzun nem dengesini sağlarken ana rollerden birini oynayacak. Sphagnum’u bahçe malzemeleri satan dükkanlarda, çiçekçilerde veya internette bulabilirsiniz. Eğer temin edemiyorsanız, sphagnum yerine doğal elyaf kullanabilirsiniz. Ancak elyafı güzelce sakladığınızdan emin olmalısınız ki, teraryumunuz estetik duruşundan ödün vermesin.
- Aktif karbon: Aslında bildiğimiz kömür kırıntısı. Akvaryumlardan satın alabileceğiniz gibi kendiniz de kömür parçalarını toz haline getirmeden ama iyice un ufak ederek kullanmayı deneyebilirsiniz. Aktif karbon teraryumunuzun havasını temizleyecek, bakteri ve küf oluşumunu engelleyerek uzun ömürlü olmasını sağlayacak.
- Fısfıslı bir şişe ve su: Herşeyi yerli yerine koyup teraryum yapımını tamamladıktan sonra can suyu vermeniz gerekecek. Bunun için fısfıslı bir şişe edinin ki suyu eşit miktarda her noktaya dağıtabilesiniz, tıpkı yağmur gibi.
- Bitkiler: İşte nihayet! En eğlenceli malzeme! Teraryum bitkilerini araştırın, okuyun, öğrenin. Seçiminizi yapın ve çiçekçinin yolunu tutun. Yosun ve minik yabani bitki örtüleri için parkların bahçelerin kuytu nemli köşelerine bakınmayı da unutmayın!
Teraryum yapımı
Malzemelerinizi edinip kolları sıvadığınıza göre artık işe koyulabilirsiniz. İlk iş, kavanozunuzu güzelce yıkayıp, temizleyip, kurulamak.
Sonra çakıl taşlarını kavanozun en altına eşit seviyede bir katman oluşturacak şekilde yerleştirin. Çakıl taşları en altta olmalı ki, taşlar tabanda biriken suyu neme çevirsin, toprak için sağlam bir temel oluştursun ve bitki köklerinin çürümesini engellesin. Nasıl ama? İyi bir dünya taklidi, değil mi? 🙂
Çakıl taşlarından sonra sphagnumu, eğer temin edemediyseniz elyafı, yerleştirin. Sphagnum tabakasının üzerine de aktif karbon veya kömür parçacıklarını ekleyin. Ve son katman: torf.
Torf katmanını da yerleştirdikten sonra minik çukurcuklar açarak bitkilerinizi ekin. Ekme işlemini yaparken bitki köklerine olabildiğince nazik davranmaya çalışın ki zedelenmesinler. İşte tam da bu noktada uzun cımbızlar imdadınıza yetişecek. Eğer bunlardan bulamadıysanız da çatal, bıçak, kaşık veya basit bir çubuk gibi çekmecenizdeki size en cazip gelen malzemeleri de kullanabilirsiniz. Son olarak teraryumunuza can suyunu da verdiniz mi tamamdır!
Hayal kurmak serbest! Teraryumunuzu tamamladıktan sonra, minik dünyanızı minyatür objelerle süsleyebilirsiniz. Deniz kabukları, oyuncaklar, el yapımı figürler… Aklınıza ne gelirse. Bahçe sizin bahçeniz!
Teraryum bakımı
Teraryumu yaptınız. Bir köşeye koydunuz. Bakmalara da doyamıyorsunuz. İyi de bu teraryuma gerçekten nasıl bakacaksınız? Çok meşakkatli değil, ancak yine de bir kaç nokta var ki dikkat etmeniz gerekecek.
Topraktan başlayalım. Torfunuzu gübrelemeyin. Gübrelerseniz bitkileriniz coşacak, büyüdükçe büyüyecek ve teraryum kabınızdan taşacaktır. Kaptan taşan bitkiler ise ihtiyaçları olan ve teraryumun onlara sağladığı ideal ortamdan ayrılmış olacağı için ölmeye başlayacaktır. Toprağın besin seviyesini uygun noktada tutabilmek için yaklaşık 2 yılda bir torfun üst katmanını yenileyebilirsiniz. Bitkilerinize uygun toprak kullanmayı unutmayın.
Gelelim suya. Teraryumlar, kullanılan malzemeler, bu malzemeleri yerleşimi ve doğal olarak kapalı bir cam kap içinde bulunmaları nedeniyle zaten oldukça nemli bir ortama sahiptirler. Bu yüzden çok fazla sulamaya ihtiyaç duymazlar. Hatta fazla sulama yarardan çok, bitki köklerinin çürümesine neden olarak mikro ekosisteminizi altüst eder ve zarar verir. Teraryumunuzun suya ihtiyacı olup olmadığını parmağınızı toprağa hafifçe batırarak anlayabilirsiniz. Toprak nemliyse suya gerek yoktur. Kuruysa biraz sulama iyi gelecektir. Ayrıca teraryumunuzun camı nemleniyorsa, buhardan içini göremiyorsanız, muhtemelen fazla sulamışsınız demektir. Bu durumda teraryumun kapağını birkaç saat açık bırakın ki, tekrar nem dengesini yakalasın.
Işık ve ısı mevzusu her bitkide olduğu gibi teraryumlar için de oldukça kritik. Cam ışığı yansıtacağı için direk güneş ışığına maruz kalan teraryumlardaki bitkiler yanabilir. Çok gölgede kalmak da teraryumlara iyi gelmez. Yine geldik o meşhur bitki bakımı mottosuna; direk güneş almasın ama karanlıkta da kalmasın 🙂 Teraryumunuzun camı yosun tuttuysa, muhtemelen direk güneş ışığına maruz kalmıştır. Daha gölge bir yer istediğini anlatmaya çalışıyordur. Ayrıca teraryumların içindeki nemi koruyabilmesi için fazla sıcak ortamlardan da uzak durmalıdır. Kaloriferlerin yakınlarında, pencere önlerinde yanıp kavrulabilirler.
Toprak, su ve güneş gibi temel bakımların yanı sıra teraryumunuzun bakımıyla ilgili diğer yapmanız gereken şeyler çürüyen, kuruyan yaprakları temizlemek ve camın tozunu almak. Temizlerken su dışında herhangi bir sıvı kullanmayın.
Bu kadarcık!