Peyzaj desen değil, çiçek düzenlemesinden de çok daha derin bir mevzu. Yine uzakdoğulardan gelen felsefesi de uygulaması kadar ilgi çekici bir hobi ile karşınızdayız; ikebana!

İkebana nedir?

İkebana Japon kökenli, geçmişi çok eskilere uzanan bir çiçek düzenleme sanatı. Daha önce ele aldığımız konulardan olan bonsaideki gibi bir canlı heykel olma durumu var desek yeridir.

İkebana kelimesinin anlamına gelelim. Japonca ike kelimesi canlı tutmak ve hayat vermek anlamına geliyor, bana ise çiçekler demek. İkebana sözcüğü farklı kaynaklarda “çiçekleri canlı tutmak”, “çiçeklere hayat vermek” veya “yaşayan çiçekler” olarak tercüme ediliyor.

İkebana felsefesi

İkebana bir demet çiçeği rastgele vazoya koymaktan öte, sembollerle bezeli, özen gerektiren bir sanat dalı. Uygulamaya geçmeden önce bu meşgalenin ana fikri hakkında bilgi sahibi olmak bu sebeple önemli.

İkebana sanatının amacı, insanı ve doğayı birbirine yaklaştırmak, doğaya başka bir gözle bakabilmek, canlı bir düzenleme ve semboller aracılığıyla bir fikri veya duyguyu ifade etmek, mesaj vermek, hatta yaşam ve ölüm hakkında sorgulamalara yol açmak olarak özetlenebilir.

İkebana minimalizm ve sembolizmi esas alarak uygulanan bir sanattır. Halihazırda Japon kültüründe her çiçeğin sembolik bir anlamının olması ikebana sanatının doğuşuna katkıda bulunmuş olabilir. Ayrıca, ikebanada, ifade edilen anlamı desteklemesi amacıyla yalnızca canlı çiçekler değil, dal, yaprak, filiz, solmuş çiçekler, çakıl taşları gibi farklı doğal malzemeler de kullanılır. Düzenlemedeki tüm elemanların ifadeyi güçlendirmesi amaçlanır. Örneğin, çiçeklerin kendisi bugünü, tomurcuklar geleceği, tohumlar ise geçmişi simgeler.

İkebana sanatının tarihçesi

İkebana 6. yüzyılda Budist tapınaklarında sunaklara konan çiçeklere gösterilen özen ve düzenlemelerin taşıdığı sembolik anlamlar aracılığıyla doğmuş. İlk zamanlarda direk sunak üzerinde yapılan çiçek düzenlemeleri, 10. yüzyıla gelindiğinde özel kaplar, saksılar veya vazolar içinde yapılarak bugünkü ikebana sunumuna yaklaşan bir görünüm kazanmış.

15. yüzyılda ikebana klasik bir üslup oluşturacak kadar yaygınlaşmış, ekollere ev sahipliği yapan bir meşgale haline gelmiş ve dini bir rutin olmaktan uzaklaşmasa da, bağımsız bir sanat formu olarak da kabul görmeye başlamış. Yüzyıllar içinde geçirdiği değişim ve gelişmelere rağmen felsefesini her daim korumuş. Yine 15. yüzyılda “rikka” adı verilen ve doğanın güzelliğini ifade etmeye odaklanan ikebana ekolü ortaya çıkmış ve her kesimden ikebana meraklıları arasında popülerleşmiş.

16. yüzyılda ikebana tasarımlarında belirgin bir sadeleşme gözlenmiş. İkebanalar giderek daha minimalist bir form kazanmaya başlamışlar. Bu dönemde sadeliği vurgulayan “nageire” ekolü yaygın olarak uygulanmış.

19. yüzyıl ise ikebana sanatının modernleşme çağı olarak görülüyor. Ülke dışından gelen farklı türlerde çiçeklerin ilk kez ikebanalarda kullanımı da bu döneme denk geliyor. Kümelenmiş çiçekler anlamına gelen “moribana” ekolü de bu dönemde ortaya çıkmış. Moribana ekolünün amacı kentleşmeye karşı bir duruş sergilemek ve şehirlerde sıkışıp kalmış park ve bahçelerin birebir küçültülerek ikebanalarda temsil edilmesini sağlamakmış.

Bugünlerde Uzakdoğu ve özellikle Japon kültürü meraklılarının mutlaka haberdar olduğu, ülkemizde pek yaygın olmasa da dünya çapında kursları, atölyeleri ve sergileri düzenlenen, oldukça ilgi gören bir sanat dalı ikebana.

Bu sanatın meraklıları da sayıca hiç azımsanacak gibi değiller. Dünya çapında yaklaşık 3000’i aşkın ikebana okulu bulunması da bunun bir işareti.

İkebana nasıl yapılır?

İkebanaya merak saranlar için, uygulamaya geçmeden önce kelimenin anlamını tekrar edelim. İkebana “çiçekleri canlı tutmak”, “çiçeklere hayat vermek” ve “yaşayan çiçekler” anlamlarına geliyor. İkebana yaparken mutlaka aklınızda bulundurmanız gereken, belki de tek altın kural, bu.
İkebananın ana malzemesinin dalından koparılmış, ama canlı bir çiçek oluşu kelimenin anlamına anlam katıyor. “Dalından kopmuş çiçeği nasıl canlı tutacağım ki?” diye düşünebilirsiniz. Telaşa mahal yok, bunun da bir püf noktası var elbette.

Çiçeği diriltmeniz veya solmasına engel olmanız ne yazık ki mümkün değil. Ancak dalından koparıldıktan sonra kalan ömrünü uzatmak için yapılabilecekler yok değil. İkebananın felsefi yanı dışında, teknik beceri gerektiren kısmı da işte burada gizli.

İkebana yaparken çiçeğin damarlarındaki havanın boşaltılması, çiçeğin ömrünü uzatıyor. Bunun için çiçekler dalından koparılırken sapları su içinde kesiliyor veya eziliyor. Bu sayede çiçeğin damarlarındaki hava kabarcıklar haline dışarı çıkmış oluyor. Bu uygulama damarlarda hava yerine su akışının sağlanması için gerekli.

Çiçekler ömürlerini uzatacak şekilde kesildikten sonra “kenzan” adı verilen üzeri çivili bir taşıyıcıya saplanarak düzenlemeye başlanıyor. Kenzan bulunması kısmen zor ve oldukça pahalı bir malzeme. Bu yüzden kenzan yerine çiçek mantarı veya strafor da yaygın olarak kullanılan malzemelerden.

Geriye içinizdeki sanatsal coşkuyu ve ifade edilmeyi bekleyen duyguları bu malzemeleri biraraya getirerek ikebanada yansıtmak kalıyor. Sembolizmi ve felsefesi de uygulaması kadar ilginç ve ilham verici olan ikebana, bir yandan da meditatif bir eyleme dönüşüyor.

Yeni başlayan ikebana meraklılarına tavsiyeler

• İlk ikebana uygulamalarınızı pahalı ve bakımı zor çiçekler kullanarak yapmaktan kaçının. Örneğin, orkideleri uzmanlık döneminize saklayıp, krizantem kullanmayı tercih edebilirsiniz.
• İkebanaların suyunu sık sık değiştirmek, çiçeklerinizin ömrünü uzatacaktır.
• Ayrıca ikebananızın suyuna bir damla klor damlatırsanız çiçeklerin solmasını geciktirebilirsiniz.
• Kullanacağınız çiçeklerin tamamen açmış çiçeklerden ziyade, gonca ve tomurcukları olan dallardan seçmeye dikkat edin. Böylece ikebananız tamamlanır tamamlanmaz solmaya değil, çiçekler açmaya başlar. Bu da ömrünü uzatır.
• Bildiğiniz çiçeklerle başlayın ama keşif yapmayı da ihmal etmeyin. Papatya ve gülden ötesini de araştırın öğrenin. Yeni çiçeklerle tanışmak için ikebana hobisinden güzel bahane mi olur?
• Marjinal formlardaki vazo ve kapları da deneyim kazandıktan sonra kullanmanızı öneriyoruz. Basit ve sade tasarımlarla başlayın.
• Junichi Kakizaki, Mokichi Okada, Shogo Kariyazaki, Kosen Ohtsubo gibi dünyaca ünlü ikebana sanatçilarının eserlerini inceleyin.
• Sadece kendinize çalışmayın. Kişilere özel olarak yapacağınız ikebanalarla hem becerilerinizi geliştirebilir hem de sevdilerinize hediye edebilirsiniz.
• Türkiye’de henüz pek sık rastlanan bir şey değil ama, yurtdışına çıktığınızda denk geldiğiniz ikebana sergilerini görmeden dönmeyin.
• Özellikle yabancı dilde pek çok ikebana kitabı bulabilirsiniz. Dilini anlamasanız bile, görsel bir ders kitabı olması bakımından arşivinize eklemenizde fayda var. Bu kitapları internetten kolayca sipariş edebilirsiniz.
• Ve tabi ki her dem elimizin altındaki internet. Meraklıların buluşma noktası olan ikebana forumları, sosyal medya grupları, uygulama videoları ve daha nicesi keşfinizi bekliyor.